Radziuszka i nazewnictwo
Radziuszka jest ciekawym przykładem dekoracyjnego tkactwa ludowego są tkaniny tzw. przetykane, znane również pod innymi regionalnymi nazwami:
- w nomenklaturze polskiej to tkaniny wileńskie lub radziuszki,
- w wileńskiej dziarugi lub dymki,
- w poleskiej czy lubelskiej dywany.
Występowanie
Tkaniny te znajdujemy przede wszystkim na pograniczu litewsko-białoruskim (Wileńszczyzna, Nowogródzkie, Polesie), skąd rozeszły się na Białostocczyznę, Kurpie, Podlasie, Lubelszczyznę; znano je również na Mazurach i Pomorzu. Są stosunkowo młode tkaniny. Ich tradycja w zasadzie nie sięga XIX w., a w niektórych wsiach pojawiły się nawet tuż przed II wojną światową. Do tkactwa ludowego trafiły za pośrednictwem zawodowych tkaczy – rzemieślników, od których wiejskie tkaczki przejmowały jedynie prostsze wzory.
Wzornictwo
Specyfiką tkanin przetykanych jest tło utworzone splotem płóciennym – zazwyczaj z nici lnianych lub bawełnianych – oraz wzór powstający poprzez przewlekanie dodatkowego wątku, który w kolorze oraz surowcu (wełna lub bawełna) jest odmienny od tła. W ten sposób powstają materiały dwubarwne, w których tło kontrastuje z ornamentem.
Kolorystyka
Kolorystyka jest bardzo różnorodna – obok nici w kolorze naturalnym występują nici barwione na granatowo, czarno, zielono, żółto, niebiesko, pomarańczowo, bordowo itp. Wzory, które powstają na tkaninach przetykanych, to przede wszystkim motywy geometryczne, składające się z mniejszych i większych kostek, układające się w kwadraty, prostokąty (powstaje szachownica), romby, a także koła i elipsy przenikające się nawzajem.
Radziuszka inaczej – tkanina w prątki
Z czasem – np. na Podlasiu w okresie międzywojennym, a na północnej Lubelszczyźnie po 1945 roku – wzornictwo tkanin wzbogaciło się dzięki zastosowaniu techniki tkania „w prątki”. Polega ona na tym, że ziew dla wątku ozdobnego utworzony jest nie przez nicielnice, ale przez dodatkową deskę i druty lub sznurki. Dawało to tkaczkom większe możliwości w komponowaniu wzorów.
Obok bardziej rozbudowanych motywów geometrycznych, w postaci gwiazdek, meandrów, zygzaków, wprowadzały one motywy roślinne, zoomorficzne, a nawet antropomorficzne. Ornamentów nie wymyślały jednak same tkaczki, lecz były one odwzorowywane z wyrobów fabrycznych (kap, firan, obrusów). Stosowano także gotowe wzorniki do robót ręcznych.
Zastosowanie
Tkaniny przetykane to głównie narzuty do przykrywania łóżek lub siedzeń na wozie. Były zszywane z dwóch części, gdyż wykorzystywane materiały tkano na wąskich warsztatach. Podobną techniką, jednak przy użyciu tylko nici lnianych w naturalnym kolorze i bielonych lub białych bawełnianych, wykonywane były tkaniny na ręczniki i obrusy.
